AUBE, la saga de l'Europe

Poèmes traduits du kazakh en français par

Moursal-Nabi Tuyakbaev et Athanase Vantchev de Thracy

1.

Есіңе мені алғайсың

Нұр жауып тұрған көктемде
Гүл тере барсаң бөктерге
Қоңыраулатқан аспанды
Найзағай шаншып өткенде
Есіңе мені алғайсың

Қазбауыр бұлттар маңғанда
Орманға жазда барғанда
Арманда мені арманда
Мен бар деп мына жалғанда
Есіңе мені алғайсың

Қараша келген шақтарда
Құлазып тұрған бақтарда
Жапырақ жайрап жатқанда
Құрайлар сыңси қаққанда
Есіңе мені алғайсың

Ақ ұлпа жерді жапқанда
Ағаштар сырға таққанда
Бозарып атқан ақ таңда
Бозарып тұрып ақпанда
Есіңе мені алғайсың

Souviens-toi de moi

Quand le printemps éclate de toute sa lumière,

Quand tu vas cueillir des fleurs,

Quand la foudre

Transperce le ciel et fait sonner les cloches,

Souviens-toi de moi.

Quand de doux nuages voguent dans le ciel,

Quand, l’été, tu erres dans la forêt,

Rêve de moi, rêve !

En pensant que je fais partie de ce monde,

Souviens-toi de moi !

Quand vient novembre,

Quand les jardins solitaires

Sont lourds de feuilles mortes,

Quand le kouraï susurre sa suave mélodie,

Souviens-toi de moi !

Quand la neige blanche recouvre la terre,

Quand les arbres se parent de scintillants cristaux,

Quand vient février plein de grisaille

Et son aube pâle,

Souviens-toi de moi !

2.

Афтограф

Көрер едің

Шаламын ба, отпын ба?

Білер едің

Ақынмын ба, жоқпын ба?

Кектендірген хан Жәңгір де жоқ мұнда,

Кектенетін Махамбет те жоқ мұнда.

Түсінер ең

Езбін бе, әлде ермін бе,

Байқар едің,

Артықпын ба, кеммін бе?

Мен Спартак бола алмадым, не шара,

Сенің өзің Цезарь болып көрдің бе?!

Сырым да- осы,

Жырым да –осы,

Алдыңда

Байқашы бір, бықсыдым ба, жандым ба?

... Махаңдар жоқ,

Махаңдардың сарқыты –

Мұқағали Мақатаев бар мұнды!

Autographe

Etais-je tison ou feu ardent ?

Si tu avais pu voir

Tu aurais su

Si j’étais un vrai poète ou non !

Non, il n’y a pas de nos jours de Djanguir Khan

Qui poussait son peuple à le haïr,

Il n’y pas non plus de Makhambet,

Ce héros qui savait haïr.

Tu aurais pu comprendre

Si j’étais un moins que rien ou un héros.

Tu aurais pu remarquer

Si j’étais mieux que les autres ou pire.

Que faire, je n’ai pu devenir Spartacus

Et toi, as-tu tenté d’être César ?

Le voilà mon secret,

La voilà ma poésie,

Elle gît sous tes yeux,

Essaie de comprendre si mon être

Etait vaine fumée ou feu flamboyant.

… Non, il n’y a pas en ce lieu

Des Makhans

Ni traces de lui,

Ici, devant vous, se tient en personne

Mukagali Makataev.

Glose :

Makhambet Utemissov (1803 – 1846) : Makhambet est un personnage épique de l'histoire et de la poésie kazakhes. À seize ans, il remporte tous les tournois de poésie où s'affrontent lesakin, poètes improvisateurs oraux. Le khan (souverain) de sa horde le distingue et en fait le précepteur de son fils. Mais très vite Makhambet s'indigne des injustices que subissent les éleveurs nomades. Il dénonce dans ses chants les abus. Il doit alors fuir au-delà de l'Oural. Il est rattrapé et jeté en forteresse. Il s'en échappe. Quand le peuple, à bout de souffrances, se soulève, il se joint à lui, combat à ses côtés, l'encourage de ses chants. La rébellion va de victoire en victoire. Encerclé, le khan appelle à son secours les Russes.
Le soulèvement est écrasé, son chef tué. Makhambet doit mener une vie errante avec sa famille. Repris, il sera livré aux Russes, mais aussi libéré par eux. Des tueurs finissent par retrouver sa trace. Il sera décapité et sa tête rapportée au sultan.
La poésie de Makhambet fait revivre avec une rare puissance ses combats pour la justice et la liberté. Elle est parcourue du souffle de la steppe, retentit du fracas des batailles. Peuplée des animaux de la plaine et des monts, elle est riche de métaphores étonnantes, de méditations passionnées.

Makhan : appellation affectueuse et respectueuse de Makhambet. Les Makhans : l’auteur pense ici à tous les éminents poètes kazakhs comme Makhambet.

3.

НЕ ПАЙДА КҮРСІНГЕННЕН, ӨКІНГЕННЕН

Не пайда күрсінгеннен, өкінгеннен,

Не пайда дәтке қуат бекінгеннен,

Алайда, емханада көз жұмғаннан,

Жақсы еді ғой майданның өтінде өлген.

Құрбан ғып жастығымды, жас ғұмырды,

Жауымнан жасыра алмай қастығымды.

Жанымды аямаған жауларымнан,

Ала жатар едім ғой жастығымды.

Өкінбен, мұңайман да, өксімеймін,

Өмірім, осылай-ақ өтші мейлің,

Алайда, аласапыран тіршіліктің,

Алдында күресе алмай тек сілейдім!

Күнін көріп жүргем жоқ жетім құлдың,

Бірақта не бітірдім, не тындырдым.

Шөп жинаған ініне суырдайын,

Әйтеуір тіршілікке бетім бұрдым.

Қарасаз, қара шалғын өлеңде өстім,

Қырға шығып ырысқа кенелмеспін...

Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,

Өлтіре алмас, алайда өлеңді ешкім!

Qu’importe si je suis triste ou irrité

Qu’importe si je suis triste ou irrité,

Qu’importe si je ne peux rendre plus ferme ma consolation,

En tout cas, au lieu partir pour l’autre monde à l’hôpital

Mieux eût valu pour moi périr dans la fournaise de la bataille.

Offrant en sacrifice ma jeunesse, ma vie encore verte,

Ne sachant dissimuler des ennemis ma haine,

Ennemis qui n’ont pas eu pitié de moi,

J’en aurai emporté quelques-uns dans ma tombe.

Non, je ne regrette rien, je ne me plaindrai pas de mon destin,

Que ma vie soit telle qu’elle est,

Cependant, devant cette existence qui n’est que pure vanité,

Ne connaissant pas l’art de combattre, je suis resté comme pétrifié.

Faire en sorte que je ne traîne pas comme un esclave orphelin ?

Hélas, toutes ces années, qu’ai-je fait, qu’ai-je su mener à bonne fin,

Comme les marmottes qui ramassent des brins d’herbe pour leurs terriers,

J’ai tourné ma face vers la vie banale de tous les jours.

Enfin, j’ai grandi dans un pré recouvert d’herbe de Karassaze,

Je ne connaîtrai pas de si tôt le bonheur d’escalader les monts,

Et si le destin veut qu’ainsi meure Mukagali Makataev,

Néanmoins, sachez-le, personne ne réussira à tuer la poésie.

4.

REQUIEM POUR MOZART

(Р е к в и е м)

I.

Жетімдер үні

Біздер –

Жетімдерміз,

Жетімдерміз.

Ақпанның,

Аяз қардың өтіндеміз.

Мына сараң өмірден сауға сұрап,

Тіршіліктің мазасын кетіргеміз.

Біздер – жетімдерміз!

Біздер – жетімдерміз!

Доп қылып жердің шарын өтудеміз.

Бостан-босқа өлмейміз,

Өкінбеңіз.

Жекірмеңіз,

Біздерге жекірмеңіз,

Жекірмеңіз!

Босағасын паналап талайлардың,

Талайлардың басынан секіргеміз.

Себебі, жетімдерміз!

Өкінбеңіз, біздерге жекірмеңіз.

Біздер – жетімдерміз!!!

Өмірге келу де егіз, кету де егіз.

Сүреңсіз өтуде жаз, өтуде күз.

Жалғанда өлім бар да – жетімдер бар

Сондықтан мәңгілікке бекінгеміз.

Біздер – жетімдерміз!

Ұрылар да емеспіз, қарылар да!

Қарғыс таңба біздерден арылар ма?!

Жылынамыз бір ауыз жақсы сөзге,

Қарғыс аяз біздерді қарығанда.

Жасамаймыз қиянат жаны барға.

Жаны бар жан, бірақ та табылар ма?

Жетім көңіл жақсыға жарыған ба?!

Біздер – жетімдерміз!

Жетімдерміз!

Жетім болып жүріп-ақ жетілгеміз:

Дөңгелек жердің шарын допша қуып,

Мазасын тіршіліктің кетіргеміз.

Тіршілікте біреуін біреу күндер,

Бізге жат – өлі кімдер,

Тірі кімдер...

Жиылып, Жер шарының жетімдері,

Алдында Ақиқаттың бірігіңдер!

La voix des orphelins

Nous sommes

Orphelins,

Oui, orphelins !

Dans la fournaise de l’été,

Pendant les neiges glaciales

De février,

Nous demandons

A ce monde cupide